با دست ‌هایم یاد می ‌گیرم | معرفی 10 بازی برای تقویت حس لامسه

حس لامسه، دریچه‌ای شگفت‌انگیز به‌سوی دنیای یادگیری و کشف است؛ پنجره‌ای که از نخستین روزهای زندگی، کودکان را با محیط اطرافشان پیوند می‌دهد و ذهن کنجکاو آن‌ها را به تکاپو می‌اندازد. این تجربه‌های حسی نه‌تنها لذت‌بخش‌ هستند، بلکه پایه‌های رشد ذهنی و حرکتی کودکان را نیز شکل می‌دهند. در جهانی که فناوری و صفحه‌های نمایش ما را از این حس حیاتی دور کرده‌اند، به‌کارگیری بازی برای تقویت حس لامسه به‌عنوان بخشی از چارچوب آموزشی و تفریحی، گامی بزرگ به‌سوی پرورش نسلی خلاق و متفکر است.

نقش حس لامسه در یادگیری و رشد ذهنی-حرکتی

برای کودکان دبستانی که در اوج رشد ذهنی و حرکتی قرار دارند، تحریک حس لامسه  موجب توسعه مهارت‌های فیزیکی می‌شود. همچنین در فرایند یادگیری مفاهیم انتزاعی، توسعه زبان و تمرکز نیز نقش موثری دارد. تجربه‌های لمسی از طریق بازی، مسیرهای عصبی مغز را فعال و تقویت می‌کنند. به‌طورکلی، انجام بازی برای حس لامسه به دلایل زیر موجب رشد همه‌جانبه کودک می‌شود:

1. تقویت حافظه و درک مفاهیم انتزاعی

وقتی کودک چیزی را لمس می‌کند، مغز او اطلاعاتی چندبعدی از بافت، دما، وزن و شکل آن شی دریافت می‌کند. این اطلاعات چندحسی در حافظه کودک ثبت می‌شود و درک او از مفاهیم انتزاعی (مثل سنگینی، نرمی، زبری یا حتی اشکال هندسی) را تقویت می‌کند. تجربه عملی از طریق لمس باعث یادگیری عمیق‌تر و ماندگارتر می‌شود.

2. توسعه زبان و مهارت‌های توصیفی

بازی برای تقویت حس لامسه کودکان، به‌ویژه زمانی که همراه با گفتگو و توصیف باشد، موجب گسترش دایره واژگان و مهارت‌های بیانی کودک می‌شود. وقتی کودک با چشم ‌بسته اشیایی را لمس و توصیف می‌کند، می‌آموزد که برای انتقال حس‌های بدنی‌اش از زبان استفاده کند. این فرایند، علاوه‌بر رشد زبانی، در پرورش تخیل و تصویرسازی ذهنی هم موثر است.

3. تنظیم پردازش حسی هیجانی

برخی کودکان دارای نیازهای ویژه یا حساسیت‌های حسی هستند که ممکن است در تعامل با محیط دچار اضطراب یا بی‌قراری شوند. فعالیت‌های مبتنی بر لمس، مانند بازی با شن، ماسه یا پارچه‌های مختلف، به این کودکان کمک می‌کند تا سیستم عصبی‌شان را آرام سازند. انجام بازی برای تقویت حس لامسه به تنظیم هیجانی و کاهش استرس کودکان یاری می‌رساند.

4. بهبود هماهنگی چشم و دست

بازی های حسی برای کودکان نیازمند هماهنگی میان حواس دیداری و حرکتی‌ هستند؛ یعنی کودک باید آنچه را می‌بیند، با آنچه لمس می‌کند و انجام می‌دهد، هماهنگ سازد. این فرایند نه‌تنها مهارت‌های حرکتی را گسترش می‌دهد. بلکه، توجه و تمرکز کودک را نیز بالا می‌برد. بازی‌هایی نظیر درست کردن لگو و پازل یا نقاشی با انگشت نمونه‌هایی موثر در این زمینه‌ به شمار می‌آیند.

10 بازی برای تقویت حس لامسه در کودکان

بازی‌های لمسی، با هزینه‌ای کم و امکان اجرا در خانه و کلاس، فرصت‌هایی فوق‌العاده برای تحریک و توسعه توانایی‌های ذهنی-حرکتی فراهم می‌کنند. از جمله 10 بازی تاثیرگذار در این زمینه، عبارت‌اند از:

1.  کیسه‌ اسرارآمیز

یک کیسه‌ پارچه‌ای را با اشیایی مثل قاشق، توپ، تکه‌ نخ، اسباب‌بازی کوچک یا صدف پر کنید. کودک بدون نگاه کردن، دست خود را داخل کیسه می‌برد و تلاش می‌کند فقط از طریق لمس، شی مورد نظر را بشناسد. این بازی درک حسی، حافظه لمسی و مهارت توصیف را تقویت می‌کند.

2. جعبه‌ بافت‌ها

تکه‌هایی از مواد مختلف مانند خز، پارچه زبر، کاغذ سنباده، پنبه، پلاستیک حبابی و… را داخل جعبه‌ای بچینید. کودک با چشم بسته یکی از آن‌ها را لمس می‌کند و ویژگی‌های آن را توصیف می‌کند یا با نمونه‌ای که دیده است، تطبیق می‌دهد. این بازی برای تفکیک لمسی و مهارت توصیفی بسیار مفید است.

3. جاده‌ بافت‌ها

بر یک سطح صاف (مثلا مقوای بلند یا کاشی کلاس) بخش‌هایی با جنس‌های مختلف مثل فرچه، حوله، کاغذ سمباده، پارچه ابریشمی، فوم و چمن مصنوعی بچسبانید. کودک باید با پای برهنه روی این جاده راه برود و در مورد احساسش صحبت کند. این بازی برای تقویت حس لامسه کودکان از طریق پا پیشنهاد می‌شود.

4. نقاشی با انگشتان

قوطی‌های رنگ انگشتی را روی میز یا زمین قرار دهید و از کودک بخواهید با انگشتانش نقاشی بکشد. لمس ماده‌ نیمه‌مایع، همراه با آزادی خلق، به تقویت حواس پوستی و خلاقیت کمک زیادی می‌کند. در مدارس می‌توان از سطوح قابل شستشو مانند میزهای شیشه‌ای استفاده کرد.

5. صدای لمس

چند عدد اسباب‌بازی را در جعبه‌های جداگانه قرار دهید. کودک با بستن چشم‌ها و فقط با لمس کردن، باید صدای آن شی‌ای که لمس می‌کند را حدس بزند یا تقلید کند (مثلا صدای قطار، خروس، تلفن و غیره). این بازی برای تقویت حس لامسه و شنوایی به‌صورت هم‌زمان طراحی شده است.

6. شن‌ بازی حسی

یک ظرف بزرگ یا یک محیط مشخص در حیاط یا خانه را با شن بهداشتی مخصوص بازی پر کنید. هیچ محدودیتی مشخص نکنید و اجازه دهید کودک هر طور می‌خواهد با آن بازی کند. مثلا، در آن نقاشی بکشد یا حتی اشیایی را داخل و خارج سازد. این تجربه بافت‌محور، آرام‌بخش است و دقت حرکتی را افزایش می‌دهد.

7. لمس و حدس شکل

اشکال هندسی (دایره، مثلث، مربع) یا حروف انگلیسی/فارسی را در قالب لگو تهیه کنید. کودک با چشم بسته آن را لمس کرده و سعی می‌کند شکل یا حرف را حدس بزند. این نوع بازی های حسی برای کودکان از لحاظ گسترش حافظه لامسه و ایجاد آمادگی برای خواندن و نوشتن اهمیت دارند.

8. بازی سردوگرم با اشیا

چند شی با دمای متفاوت  مانند بطری آب یخ، کیسه‌ آب گرم و سنگی با دمای اتاق آماده سازید. کودک باید با لمس هرکدام، دمای آن را تشخیص دهد و ترتیبشان را مشخص کند. این بازی درک دمایی و حساسیت لمسی را تقویت می‌کند.

9.ردگیری اشکال روی بدن

مربی یا یکی از کودکان، با انگشت روی پشت دست یا کمر کودکی دیگر یک شکل رسم می‌کند یا یک کلمه را می‌نویسد. کودک باید حدس بزند چه شکلی کشیده شده است. این بازی برای حس لامسه، تمرکز و آگاهی بدنی بسیار مفید است.

10.  بازی با خمیر

خمیربازی یکی از ابزارهای عالی برای تقویت لامسه است. کودک می‌تواند با فشار دادن، رول کردن، بریدن یا شکل‌دهی خمیر، عضلات دست خود را فعال سازد. ترکیب این بازی با ساختن اشیای آشنا، تجربه یادگیری را لذت‌بخش‌تر می‌کند.

نقش والدین و مربیان در طراحی و اجرای بازی‌های حسی

انجام بازی برای تقویت حس لامسه تنها یک سرگرمی نیست. بلکه، بستری برای یادگیری، خودشناسی و ارتباط کودک با جهان پیرامون به شمار می‌آید. در این مسیر، والدین و مربیان نقشی بی‌بدیل دارند. چراکه به‌عنوان ناظر، تسهیل‌گر و گاه شریک بازی، می‌توانند تجربه‌ کودک را غنی‌تر، هدفمندتر و ایمن‌تر سازند. بهترین دبستان پسرانه منطقه 3، در ادامه نکاتی را مطرح می‌کند که به تاثیرگذاری این بازی‌ها کمک شایانی می‌کنند:

1. شناخت نیازهای رشدی کودک

پیش از هر چیز، بزرگ‌ترها باید درک روشنی از مراحل رشد کودک، نیازهای سنی و سبک یادگیری او داشته باشند تا بتوانند یک بازی برای تقویت حس لامسه کودکان طراحی کنند. آن‌ها باید درک کنند که هر کودک با ریتم خاص خود رشد می‌کند و ممکن است به تحریک حسی بیشتر یا کم‌تری نیاز داشته باشد و بازی باید بر اساس همین تفاوت‌ها طراحی شود.

2.ایجاد محیطی امن و غنی از محرک‌های حسی

تهیه ابزارها، مواد و فضاهایی که امکان لمس، تجربه و آزمون‌وخطا را فراهم می‌کند، در تجربه کودکان تاثیر به‌سزایی دارد. از شن و ماسه گرفته تا پارچه‌هایی با بافت متفاوت و خمیرهای دست‌ساز، همگی می‌توانند در این فضای تعاملی جای بگیرند. بزرگ‌ترها باید اطمینان حاصل کنند که مواد بازی برای کودکان بی‌خطر هستند. همچنین این امنیت علاوه‌بر بعد فیزیکی، باید بعد روانی نیز داشته باشد. بازی باید به دور از فشار، اجبار یا قضاوت پیش رود.

3. تشویق به تجربه آزادانه و تعاملی

طراحی بازی برای حس لامسه باید کودکان را به همکاری، گفتگو و لمس یک حس مشترک ترغیب ‌کند و مهارت‌های اجتماعی آن‌ها را پرورش ‌دهد. بزرگ‌ترها اجازه دهند کودک بدون ترس از اشتباه، لمس کند، خراب کند، شکل دهد و حس کند؛ چراکه خودِ فرآیند بازی از نتیجه‌اش مهم‌تر است. والدین یا معلمان به‌جای آنکه بازی را کنترل یا هدایت کنند، با مشاهده‌ دقیق و بازخوردهای ملایم، به کودک کمک کنند تجربه‌اش را تفسیر کند.

جمع‌بندی

بازی‌های لامسه‌ای نقشی بنیادین در رشد ذهنی، جسمی و هیجانی کودکان دبستانی دارند و به آن‌ها کمک می‌کنند جهان را از طریق لمس تجربه کنند. این بازی‌ها مهارت‌های حرکتی و تمرکز را توسعه می‌دهند و به رشد خلاقیت، خودتنظیمی و شناخت بدنی نیز یاری می‌رسانند. طراحی و اجرای بازی برای تقویت حس لامسه پیچیده یا پرهزینه نیست؛ بسیاری از بازی‌ها با وسایل ساده‌ خانگی و در کم‌ترین فضا قابل اجرا هستند. با کمی همراهی، لمس کردن می‌تواند به زبان یادگیری کودک تبدیل شود.

سوالات متداول

1. چه ابزارهایی برای اجرای این بازی‌ها نیاز است؟

اغلب بازی‌ها با وسایل ساده مثل پارچه، شن، خمیر و جعبه قابل اجرا هستند.

2. اجرای بازی های حسی برای کودکان چقدر زمان می‌برد؟

بین 20 تا 4۰ دقیقه؛ بسته به نوع بازی و سن کودک قابل تنظیم است.

3. در صورت نداشتن فضای باز، چگونه بازی‌ها را اجرا کنیم؟

بازی‌های زیادی برای فضای بسته طراحی شده‌اند و می‌توان آن‌ها را روی میز یا زمین اجرا کرد.